Şirketlerin itibar basamakları vardır. Yönetim kurulu ile icra kurulunun ayrışmasını sağlamış şirketler bunu yapamamış şirketlerden bir kademe daha kurumsallaşmış demektir. İcra kurulunu profesyonellerden oluşturmuş şirketler kurulu aile üyeleriyle doldurmuş olanlardan bir adım daha öne çıkmış demektir. Hakeza yönetim kuruluna bağımsız üyeler alabilecek kadar dış akıl kullanma kültürünü oluşturmuş olanlar bir adım daha ileriye gitmiş demektir. Ortaklık anayasasını yazmış ve benimsemiş anayasanın ilkelerini ve yaptırımlarını şirket ana sözleşmesi ile güçlendirmiş bir şirket bunu yapmamış olandan yeğdir. Bağımsız denetimden geçmiş geçmemişten tahvil ihracı yapmış olan yapmamış olandan borsaya açılmış olan açılmamış olandan derecelendirme kuruluşundan not almış olan almamış olandan temettü dağıtma kültürünü oturtmuş olan oturtmamış olandan yeğdir. “Bunların yapılmış olduğu şirketler yapılmamış olanlardan daha iyi yönetiliyordur” iddiasında değilim. Neler gördük yıllardır? Lakin dışarıdan bakıldığında yapmışlar yapmamışlardan daha iyi algılanırlar (genellikle). ‘Kriptopara temel analizi yapacaktınız’ diyenleriniz olabilir; bağlayacağım az sabır.
Binlerce kriptopara var. İnsanlar blokzincir trenini kaçırmak istemiyor. Etrafımda çok sayıda insan kriptopara portföyü oluşturmuş durumda alyat yaklaşımı ile yeni Bitcoin’i bulma çabasında. Bu arada kripto evrende alyat stratejisine “hodl” denir. Kripto okuryazarlığa katkısı olur belki.
Yıllardır bu dünyanın içinde olan ve kurumlar için birçok blokzincir projesi geliştirmiş bir insan olarak bugünkü yazımda kriptopara analizi yaparken nelere dikkat etmeniz gerektiğini paylaşacağım. Tüm kriterleri tek bir yazıya sığdırmak mümkün olmayacak ama bazı temellerin üzerinden geçerek farkındalık oluşturabileceğime inanıyorum.
Kriptoparalar ikiye ayrılır: Coin (para) ve token (jeton). İkisi arasındaki farkı açıklamadan önce zincir dışı dünyadan (offchain) yani geleneksel fiat para sisteminden destek almalıyım. Bankacılığın birincil işi mevduatı kredileştirmek değildir. İşidir ama birincil işi değildir birincil işi “kayıt defteri” tutmaktır. Kayıt defteri tutmazsa çifte harcama (double spending) söz konusu olur ki sistem çöker. Bankadaki hesabımda 5.000 TL kullanıma hazır bakiye olduğunu düşünün. Kredili mevduat hesabım da yok. Hesabımda 5.000 TL varken birçok yere 5.000 TL EFT yapabilir miyim? Yapabilseydim ne güzel olurdu o ayrı banka bir parayı birden çok kez kullanmama çifte harcama yapmama izin vermez. Bakiyemde ne varsa onu harcamama ya da kullanmama müsaade eder. Peki bunu nasıl sağlıyor? Kayıt defteri tutarak… Hesabıma girmiş hesabımdan çıkmış her şeyin kaydını tutuyor ve an itibarıyla ne kadar bakiyem olduğunu biliyor. Bankadaki kayıt defteri merkezi yapılıdır bir ana sunucuda tutulur tüm kayıtlar. Kriptoparaların da işlem kayıtlarının tutulması lazım aksi halde burada da güven bunalımı yaşanır ve sistem çöker. Cep telefonumdaki dijital cüzdanımın Bitcoin alt cüzdanımda ne kadar Bitcoin varsa o kadar kullanabilmem lazım aynı fiat paralarda olduğu gibi. O halde kriptopara işlemlerinin de kayıtlarını birileri tutuyor olmalı. Kriptopara dünyasında kayıtlar “çoğunlukla” çok sayıda “kayıt tutucu” tarafından tutulur. “Çoğunlukla” dedim çünkü merkezi kriptoparalar da var. Madenci yerine “kayıt tutucu” dedim çünkü kayıt tutuş şekli madencilik gerektirmeyebilir. Arada açıklamalar yapmam gerekiyor. Kriptopara işlemlerinin kayıtları ise dağıtık yapılı kayıt defterinde tutuluyor ki bunların çoğu blokzincirdir. Blokzincir dağıtık yapılı kayıt defteri çeşitlerinden sadece biridir. Şimdi konumuza dönüyoruz.
Kendi kayıt defteri olan kriptoparalara “coin/para” deniyor. Kendi kayıt defteri olmayıp işlemlerinin kayıtları başka bir kriptoparanın kayıt defterinde tutulanlara “token/jeton” deniyor. Mesela Bitcoin kendine ait kayıt defteri olan bir kriptopara olduğu için “coin/para”dır. Tether ise işlemlerinin kayıtları başka bir kriptoparanın kayıt defterinde tutulduğu bir token/jeton’dur.
O halde kriptopara temel analizi yaparken analiz etmemiz gereken parametreleri sıralamaya başlayalım. Bugünkü yazıda sadece birkaçını paylaşacağım.
Bir kriptoparanın İzahname’si veya teknik belgesi (White paper) olmalıdır. Kayıtlarının nasıl tutulduğunu kayıt defterinin ne olduğunu değer önermesini kayıt defterindeki blokların büyüklüğünü hedef blok süresini ve nicelerini izah eden bir İzahname olmalıdır. Yoksa uzak durun.
Kriptoparanın kendi kayıt defteri mi var yoksa başka bir kriptoparaya ait kayıt defterinde mi yaşıyor? Bu önemli bir parametredir.
Kriptoparanın arzı sınırlı mıdır? Sınırsız mıdır? Sınırlı ise dolaşıma ne kadarı çıkmıştır? Sınırlı ise deflasyonisttir. Sınırsız ise enflasyonisttir.
Kriptopara “coin/para” ise kayıt defterini tutan kayıt tutucularının sayısı önemlidir. Gelecekte olacağına ses getireceğine hikayesinin karşılık bulacağına inanılanların kayıt tutucusu çok olur az ise de giderek artıyordur.
Kriptopara muteber borsalarda işlem görmekte midir? Kaç borsada işlem görmektedir?
Kriptoparanın değer önermesi nedir? Bir önceki yazımda bunu anlattım. Tether sabitcoin (fiyatı dolara endeksli) olduğu için ve fiyatında diğer kriptoparalarda olduğu gibi çalkalanmalar yaşanmadığı için “ticarette beni kullanın” demektedir. MIOTA nesnelerin interneti ekosistemine uygun tasarlanmıştır mesela. Kriptoparanın piyasada bugün olmasa bile gelecekte karşılığı olabilecek bir hikayesi var mıdır?
Kriptoparanın kayıt defterinde kayıt tutucular arasındaki mutabakat hangi algoritmaya göre sağlanmaktadır? İş ispatı mı pay ispatı mı yoksa başka bir algoritma mı kullanılmaktadır? Her birinin olumlu ve olumsuz yanları vardır. Bitcoin’de kullanılan iş ispatı Bitcoin’i dünyanın en güvenilir kriptoparası yaparken işlem hızını yavaşlatmaktadır.
Kriptoparanın kayıtlarının tutulduğu defterin blok/sayfa büyüklüğü ne kadardır? Blokzincirin kayıt defteri blokların da o kayıt defterinin sayfaları olduğunu unutmayın. Sayfa/blok büyüklüğü o sayfaya girebilecek işlem sayısını belirler. O halde blok süresi aynı olan iki kriptopara düşünelim. Bloğu büyük olan kriptopara birim zamanda daha çok kriptopara işleminin onaylanmasına dolayısıyla gerçekleşmesine olanak sağlar.
Sonraki yazılarımda hem her biri birden çok yazıyı hak eden bu parametreleri hem de diğer parametreleri daha detaylı anlatacağım.
Zincirin dışında kalmayın.
Erkin Şahinöz
