Uygarlık tarihinde kabaca 4 tane üretim biçimi yaşanmıştır: 1Avcılık toplayıcılık 2Kölecilik 3Feodalizm 4Kapitalizm (Para ve Sanayi Ekonomisi)
Kapitalizm 300 yıl önce başlamıştı. Artık özellikle ilk ortaya çıktığı yerlerde yaşlandı. 1960’lardan itibaren transistörlerin icadı ve bilgisayarların geliştirilmesi ile yepyeni beşinci bir üretim biçimine girmiş olduk: Enformasyonizm ya da bilgi ekonomisi.
Para ekonomisinde üretim para ile organize edilir. Örneğin otomobil üreteceksiniz. Para ile arazi satın alırsınız mühendis ve işçiler tutarsınız fabrika yaparsınız ve ortaya çıkan ürünleri de pazarda para ile satarsınız. Ürünler modellere göre birbirinin kopyasıdırstandarttır.
Oysa bilgi ekonomisinde üretim para ile değil bilgi ile organize edilir. Bilgi ekonomisinde ise otomobil şöyle üretilir: İnternetten üretmek istediğiniz otomobilin tasarımını bulursunuz kendi ihtiyaçlarınıza göre bazı değişimler yaparsınız. Kullanacağınız hammaddeleri nanoteknoloji ile dizayn edersiniz. Üretim ve montajı da ya kendinize ait ya da yaşam alanınızda ortak kullanılan üç boyutlu yazıcıda gerçekleştirirsiniz. Üretilen otomobili de pazarda para karşılığı satmazsınız kendiniz kullanırsınız. Zira sizin ihtiyaçlarınıza göre özel dizayn edilmiştir. Tüm üretim süreci boyunca ya çok çok az para kullanırsınız ya da hiç kullanmasınız.
Elbette bilgi ekonomisinin daha çok başındayız. Bu anlattığım tamamen parasız bilgiye dayanan üretim biçimine ulaşmamıza daha on yıllar var. Bu tip üretim biçimi şu anda daha çok yazılım alanında kullanılıyor.
Örneğin meşhur teknoloji firmaları bugün yazılım üretirken para ekonomisini kullanır. Mesela Microsoft Windows işletim sistemini üretmek için para ile mühendisler tutar para ile ofis tutar ve ortaya çıkan yazılım ürününü de para ile pazarda satar.
Ancak birkaç mühendis adeta bedava internet bağlantısı ile bir araya geldiler ve sadece kendi bilgilerine dayanarak Linux isimli bir işletim sistemi ürettiler. Ve üretilen bu sistemi para ile satmadılar. Piyasaya açık kaynak kodlu ve bedava şekilde dağıttılar. Bugün Linux bir çok alanda kullanılıyor. Bir dönem Çin’in resmi işletim sistemiydi. Son olarak Elon Musk‘ın SpaceX firması Uluslararası Uzay İstasyonu‘na astronotlar gönderirken Linux kullandı.
Bilgi ekonomisi tam olarak geliştiğinde iktisadi ön kabulleri de yıkacak. Bizim klasik iktisadimıza göre ihtiyaçlar sonsuz kaynaklar ise sınırlıdır. Oysa tam gelişmiş bilgi ekonomisinde üretim faktörleri yani emek sermaye ve hammadde tamamen bilgi tarafından ikame edilecek.
Emek yerine robotlar sermaye yerine üç boyutlu yazıcılar ya da kendi başınıza üretebileceğiniz kripto paranız doğal hammadde yerine ise nano teknoloji ile dizayn edilmiş yeni hammaddeler gelecek. Bilgi tüketildikçe azalmadığı aksine paylaşıldıkça çoğaldığı için bilgi ekonomisinde kaynaklar da sınırsız olacak.
Bitcoin de bilgi ekonomisinin çok önemli bir örneği. Üretiminde hiç para ve sermaye kullanılmadı. Bir kişi ya da bir grup sadece yazılım bilgilerine dayanarak ve çok ucuza iletişim imkanı sağlayan internet sayesinde dünyanın büyük bir ihtiyacını karşılayan Sınırlı para üreten otomatik bir küresel Merkez Bankası ve ona ait bir para birimi üretti. Hiç para harcanmadan Hiç sürekli personel işe alınmadan ve hiç reklam yapılmadan kurulan bu Merkez Bankası ve onun para birimi bugün yaklaşık 180 milyar $’lık bir piyasa değerine ulaştı.
Günümüzün para ekonomisine ait klasik iktisadında para sınırsız olarak üretilse de belirli merkezlerin kontrolündedir. Bu nedenle paraya ulaşmak bir meseledir. Sınırsız para genelde sadece yönetici elitlerin erişimine açıktır. Para ekonomisinde para da aslında nüfusun çoğunluğu için kıt bir kaynaktır.
Oysa bilgi ekonomisinde para bir mesele değildir. Herkes bugünkü teknoloji ile de kendi parasını çıkartabilir. Önemli olan bu para birimlerine değer kazandırmaktır. Burada para ekonomisinden fark çıkartılan bu para birimlerinin merkezde bazı elitler tarafından kontrol edilmemesidir.
Bugünkü klasik iktisat parayı sınırsız bir biçimde üretir ve hukuk yoluyla sınırsız parayı topluma dayatır. Böylece paranın alım gücü sürekli düşer. Bilgi ekonomisinde herkesin serbestçe ürettiği para birimlerinin ise nüfusun geri kalanı için hukuki bir zorunluluğu yoktur. Bilgi ekonomisinde parayı üretenler o paraya değer kazandırmaktan da kendileri sorumludur.
Böylece bilgi ekonomisinde para da Toplumun tamamının ulaşamadığı kıt bir kaynak olmaktan çıkar. Herkes adeta bedava şekilde para üretebilir. Eğer girişimcinin projesi topluma fayda sağlıyorsa ortaya çıkardığı ürün toplum tarafından kullanılıyorsa o ürün için çıkardığı kripto para da değer kazanır. Ürünle birlikte ekonomi de büyüdüğü için para arzı da üretim artışına uyumlu bir biçimde genişler. Eğer ürün kabul edilmediyse para da kabul edilmez bir değer kazanmaz ve para arzı da suni biçimde genişlemez.
Kaynakların kıt olmadığı bilgi ekonomisinin hızla hayatımıza girdiğini gelecek on yıllarda hep birlikte göreceğiz.