İsrail’in Filistin topraklarındaki işgali yeni değil. İsrail, insan haklarına, özgürleğe ve ekonomiye ciddi ve ayrımcı kısıtlamalar getirmeye devam ediyor. Yıllarca süren baskı, Filistin halkını elektrik, su, tıbbi bakım, eğitim ve ekonomik fırsatlardan mahrum etti. Peki, kripto paralar Filistin’e yıllardır beklediği ekonomik özgürliğü getirebilir mi?
Ambargoları aşmak önemli faktör
Dolar ve euro ekonomilerinin bir parçası olmasına rağmen, Filistin, İsrail para birimi şekelini ana para birimi olarak kullanmak zorunda. Şirketlerin bile 11 bin NIS (yaklaşık 3100 dolar) üzerinde nakit işlem yapmalarına izin verilmiyor. Filistin uzun süredir bu ölümcül kısıtlamalardan kurtulmaya çalışıyor. Yerel yönetim, artık egemen bir kripto para birimi sunarak İsrail’e daha az bağımlı olma fırsatının yollarını arıyor.
Filistin Başbakanı Mohammad Shtayyeh, hükümetinin İsrail tarafından empoze edilen ambargoları atlatmak için dijital bir token geliştirmeyi planladığını belirtmişti. Bu açıklamayı geçen sene Ramallah’taki Filistin Teknoloji Merkezi’nin önünde yaptığı konuşmada yaptı. Filistin ekonomisinin piyasada dolaşan yaklaşık 25 milyar NIS ve farklı bankalarda ek 4 milyar NIS fazlası olduğunu ekledi.
Filistin İsrail’in para birimine bağımlı kalmamalı
Filistin halkı İsrail para birimi şekele bağımlı kalmaya zorlanmamalıdırlar. Shtayyeh, her seçeneği değerlendirmeye ve finansal özgürlüğe giden bir yol bulmak için gereken her şeyi yapmaya söz verdi. 1994 Paris Protokolüne göre, Filistin Para Otoritesi (PMA) bir merkez bankası kurdu ancak banknot ihraç etmesine izin verilmedi. Hakim Filistin partisi FKÖ, 1994’te İsrail ile anlaşma imzaladı, ancak şekel hala tüm finansal işlemlerde kullanılacak ana para birimi haline geldi. Ülkede egemen bir para birimi olmadığından, temel para birimi olarak şekel kullanılıyor, ancak Ürdün dinarı ve ABD doları bir dereceye kadar kullanılıyor.
Finansal özgürlüğün bir aracı olarak kripto para birimi fikri yeni değil. 2017’de Filistin Para Otoritesi, önümüzdeki beş yıl içinde kullanıma hazır olacak bağımsız bir kripto para birimi getirme fikrini ortaya attı. Teorik olarak fikir, daha fazla mali güç kazanmak ve vatandaşların satın alma kapasitesini artırmak için harikaydı, ancak finans uzmanları ve entelektüeller arasında tartışmalar vardı.
İyi bir ekonomik strateji gerek
Najah Üniversitesi ekonomik ve sosyal bilimler profesörü Bakr Shtayyeh, kripto para biriminin Filistin halkı için uygulanabilirliği konusundaki şüphesini dile getirdi ve Al-Monitor’a şunlarısöyledi:
‘Filistin’de herkesin akıllı telefona erişimi yok ve çoğu kripto kullanımı için teknik bilgiye sahip değil. Ayrıca, ulusun İsrail’e bağlı kalmaktan kaçınıp kaçamayacağı konusunda planın etkinliği konusunda endişeliyim. Yalnızca ulusal bir para birimine sahip olmak, İsrail’in, ithalat ve ihracat hareketlerini kontrol etmesini ve vergi indirim fonlarını kesmesini engellemesine yetmez
Ayrıca Filistin, komşu ülkelerle ticari anlaşmalar yaparken veya İsrail limanları üzerinden malları taşırken yine de kısıtlamalarla karşılaşabilir. Shtayyeh, temel mesele olarak para veya para biriminin kendisinden ziyade İsrail’e karmaşık mali ve siyasi bağlılığı vurgulamak istedi. Şekelin etkisinden kurtulmak zor olacak çünkü İsrail’de maaşlarını şekel ile alan yaklaşık 170 bin Filistinli çalışıyor ve İsrail ile ticaret alışverişlerinin neredeyse yüzde 80’i bu para biriminde.
Yabancı şirketler veya ülkeler, uluslararası yaptırımların ihlali riski olacağından kendi kripto para birimlerini kullanarak Filistin ile iş yapmaktan da çekinebilirler. Shtayyeh, gerçekte İsrail’in Filistin’in yeni dijital parasından uzak duracağından ve ulusun şekele olan güveninin değişmeyeceğinden korkuyordu.
Filistin diğer ezilen ulusları mı takip ediyor?
İsrail’in yazılım geliştirme altyapısı, siber güvenlik ve yerel yetenekleri, Filistin’inkilere kıyasla inkar edilemez derecede gelişmiş durumda. Sonuç olarak, Filistin bir kripto para birimi geliştirmeyi başarsa da, her zaman dış güçler tarafından büyük hacklenme riskleri olacaktır. Shtayyeh ve diğer bazı ekonomistler, İsrail ile ticaret hacmini azaltmayı ve uygun ülkelerle yeni ticari ilişkiler geliştirmeyi önerdiler.
Bununla birlikte, kripto parayı yaptırımlarla veya baskıcı hükümetlerle savaşmak için bir araç olarak gören tek ülke Filistin değil. Küba, Venezuela, İran ve Zimbabwe dijital para birimini ekonomik özgürlüğe giden bir yol olarak görüyor. Teorik olarak, Filistin kripto para çıkarabilir çok mümkün, ancak başarısı temiz bir strateji ve en önemlisi uygun bir ekonomik ortam gerektiriyor.
