Her şey 2009 yılında Bitcoin ile başladı. Aslında Bitcoin’den önce kriptopara denemeleri oldu ama hep bir şeyleri eksik kaldı. Misal kriptopara dünyasının önemli kanaat önderlerinden Nick Szabo Bitcoin’den tam 11 yıl önce Bitgold isimli bir kriptopara denemesi yaptı. Uygulamaya geçirilemeyen Bitgold’un kayıt defteri dağıtıktı; bu bakımdan Bitcoin’in mimarisini oluşturmuş ve Bitcoin’in selefi olarak kabul edilmişti. Ancak aynı parayı mükerrer harcama sorununu Bitcoin’deki gibi “iş ispatı” yöntemiyle çözmek yerine network katılımcılarının çoğunluğunun onayı ile aşmaya çalıştı. Bu yöntem sistemi sybil saldırılara maruz bırakarak güvenlik açığı oluşturdu. Sybil saldırısı ağdaki kötü niyetli bilgisayarlardan birinin çok sayıda sahte kimlik oluşturmak suretiyle geçmiş kayıtları değiştirme girişimidir. Bitcoin sybil saldırıları önlemek amacıyla madencileri sahte olmadıklarını ispatlamaya zorlayan ve çok yüksek enerji tüketimi gerektiren “iş ispatı” sistemini kullanmaktadır. Bitcoin iş ispatına dayalı mutabakat algoritması ve yüksek “zorluk derecesi” sayesinde dünyanın en güvenilir kriptoparasıdır (şimdilik).
O halde kriptopara seçerken ilk bakılması gereken şey kriptoparanın vizyonudur. Bitcoin’in hikayesi “güvenilirlik” MIOTA’nın değer önermesi nesnelerin interneti ekosistemine uygunluğu Monero’nunki kullanıcılarına sunduğu gizlilik ETH’nin öyküsü de kullanıcılarına blokzincir üzerinde merkeziyetsiz uygulamalar geliştirme becerisini sunmasıdır. Kriptoparanın sunduğu çözümün hikayenin gelecekte piyasada karşılığı olup olmayacağını düşünmelisiniz.
Kriptoparalarda temel analiz yapabilmek için değeri belirleyen faktörleri bilmeniz lazım. Temel analiz bir varlığın (ons altın şirket konut kriptopara vb.) “içsel” değerini tahmin etmek için kullanılan yöntemdir. Mesela hisse senedi piyasasında şirketin içsel değerini anlamak için hisse başına düşen kar piyasa değeri/defter değeri ve firma değeri/net dönem metriklere bakılır. Gayrimenkul sektöründe ise içsel değeri tahmin edebilmek için konut fiyatı/yıllık kira getirisi incelenir. Amortisman süresi olarak da bilinen bu metrik yıllık kira getirisinin konutun satış fiyatını kaç yıl içerisinde karşılayacağını gösterir. Kriptoparaların da kendilerine has metrikleri vardır. Sağlıklı bir temek analiz yapabilmek için öncelikle bu göstergeleri belirlemek gerekir.
Kriptoparanın ya da geliştirici ekibinin/şirketinin twitter hesabındaki takipçi sayısı ya da telegram gruplarındaki kullanıcı sayısı bir göstergedir ama güvenilir değildir. Sahte hesap yaratmak ya da takipçi satın almak suretiyle hesaplar şişirilebilir.
Kriptoparanın işlem kayıtlarının tutulduğu kayıt defterindeki (blokzincir ya da başka bir dağıtık kayıt defteri) aktif adres sayısı da bir göstergedir. Ne kadar çok adres varsa o kriptopara ile işlem yapmaya ya da o kriptoparaya yatırım yapmaya niyetli o kadar kullanıcı var demektir. Bu da bir göstergedir ancak güvenilir değildir. Az sayıdaki kullanıcı çok sayıda adres oluşturup kendi aralarında çok sayıda işlem yaparak kriptoparaya olan ilgilinin yüksek olduğu algısını yaratmaya çalışıyor olabilir.
Bu nedenle kriptopara temel analizinde doğru metrikleri tespit etmek analiz etmek ve yorumlamak oldukça kritiktir.
Kriptopara temel analiz metriklerini üç grupta toplayabiliriz: 1. Zincir üzerindeki göstergeler 2. proje ile ilgili göstergeler ve 3. Finansal göstergeler.
Zincir üzerindeki metrikler zincirin işleyişini anlatır. Birincisi teknik belgedir (White paper). Piyasaya yeni bir kriptopara sürülmeden önce teknolojisini hikayesini amacını kriptoparanın kayıtlarının tutulduğu defterin özelliklerini kriptoparanın arzını ve emisyon şemasını iyileştirme planlarını yeni özelliklerin eklenmesine yönelik yol planını ve nicelerini anlatan bir teknik belgesi/izahnamesi olmalıdır. Nasıl ki bir sermaye piyasası aracı piyasaya sürülmeden önce düzenleyici ve denetleyici kurul izahname hazırlanmasını şart koyuyorsa bir kriptopara için de teknik belge olması gerekir. ‘Olması gerekir’ ifadesini kullandım çünkü kriptopara evreninde denetleyici ve düzenleyici bir kurum olmadığı için teknik belge zorunlu değildir. Olması itibar kaynağıdır. Teknik belgeyi okumadan ve yorumlamadan kriptopara yatırımı yapmamalısınız. Teknik belgenin varlığı bile kriptoparanın kredibilite düzeyi hakkında bilgi vermektedir.
Ödenen komisyonlar da zincir üzerindeki işleyiş hakkında bilgi veren en önemli temel analiz göstergelerinden biridir lakin bu gösterge her kripto para için geçerli değildir. Bazı zincirlerde kriptopara kullanıcıları işlemlerinin eş zamanlı ya da hızlı bir şekilde doğrulanması ve gerçekleşmesi için birbirleriyle yarışırlar. Kriptopara işleminin gerçekleşmesi için öncelikle kayıt defterinin (blokzincirin) mevcut sayfasına/bloğuna girebilmesi gerekir. Kayıt tutucular yüksek komisyon teklif eden kullanıcıların işlemlerine öncelik vermektedir. Dolayısıyla yüksek komisyon teklif eden kullanıcıların işlemleri daha önce kaydedilir doğrulanır ve gerçekleşir. Kriptoparaya ilgi artıyorsa işlem/yatırım yapmak isteyenlerin sayısı artacak ve bu da doğal olarak işlemlerinin/yatırımlarının bir an önce gerçekleşmesini isteyen kullanıcıların sayısını yükseltecektir. Bunun sonucu olarak da komisyonlar artacaktır. Dolayısıyla ödenen komisyonların büyüklüğü kriptoparaya olan ilginin önemli göstergelerinden biridir.
Nasıl ki bankalar fiat para ile yaptığımız işlemlerin kayıtlarını tuttuğu için (zahmet gerektiren bir iş) eft komisyonu kart aidatı gibi gelirle ödüllendiriliyorsa kriptopara dünyasında kayıt tutanların da yaptıkları zahmetli iş için getirileri olmalıdır. İş ispatı ile çalışan blokzincirlerin blok ödülü vardır. Blok ödülünü kayıt defterinin bloğunu/sayfasını doğru bir şekilde (hakikatı değiştirmeden) tamamlayan kayıt tutucu alır. Hem sayfanın içindeki işlemlerin komisyonlarını hem de ilgili kripto paranın emisyonunun o bloğa düşen kısmını alır. Mesela Bitcoin emisyonu her 210.000 blokta yarılanmaktadır (azalmaktadır). Bu durum kayıt tutma getirisinin düşmesine yol açar ve kayıt tutucuların bir kısmı kayıt tutma işinden vazgeçebilir. Bu nedenle de kayıt tutucuların diğer gelir kalemi olan komisyonların arması gerekir. Artan komisyona rağmen kullanıcılarının (kayıt tutucu değil) kripoparaya ilgisi devam ediyorsa o kriptoparanın geleceği olduğuna inanılıyor demektir. Komisyonlar kriptopara dünyasında önemli bir temel analiz göstergesidir.
Bir önceki yazımda blok büyüklüğü blok hedef süresi kayıt tutucu sayısı kriptoparanın işlem gördüğü borsaların nitelikleri ve sayısı gibi birçok temel analiz göstergesini aktarmıştım. Bugünkü yazımda bunları genişlettim ve sonraki yazılarda daha da derinleştireceğim.
Zincirin dışında kalmayın.
Erkin Şahinöz
